Nega bu muhim
Kuchsiz raqobat mahsulotlarning bir xilligi, yuqori narxlar va xizmat ko‘rsatish sifatining pastligiga olib keladi. Fintex kompaniyalariga bank xizmatlaridan foydalanishga ruxsat berish an’anaviy banklarga muqobil bo‘ladi va ularga bosimni kuchaytiradi. Islom banklari diniy sabablarga ko‘ra an’anaviy banklardan qochadigan aholining 68 foizi uchun moliyaga kirish imkoniyatini ochadi.
Nima bo‘ldi
- Markaziy bank rahbari Timur Ishmetov bank sektorida raqobat yetarli emasligini ta’kidladi;
- Barcha banklar, ularning sonidan qat’i nazar, bir xil siyosat yuritadi;
- Markaziy bank fintex kompaniyalariga bank xizmatlarini ko‘rsatishga ruxsat berishni rejalashtirmoqda;
- Islom banklari fuqarolar uchun qo‘shimcha imkoniyat bo‘ladi;
- Banklar soni emas, raqobat sifati ustuvor.
Raqobat muammosi
Hatto mavjud banklar soni bilan ham, ochig‘ini aytganda, yetarlicha raqobatni ko‘rmayapmiz. Deyarli barcha [banklar] bir xil siyosat yuritadi. Lekin bu sohada o‘zgarishlar bo‘lishiga umid qilamiz, — dedi Ishmetov.
MB yechimi
Bank xizmatlarida moliyaviy texnologiyalar
Markaziy bank to‘lov operatsiyalari (paytech) bilan shug‘ullanuvchi fintex kompaniyalariga ba’zi bank xizmatlarini ko‘rsatishga ruxsat bermoqchi. Bunga kreditlar, depozitlar yoki boshqa moliyaviy mahsulotlar kirishi mumkin.
Islomiy banklar
Ishmetov islom banklarini klassik moliya institutlarining o‘rnini bosuvchi emas, balki fuqarolar uchun qo‘shimcha imkoniyat deb atadi. Markaziy bank 2030-yilgacha kamida 10 ta islom banki paydo bo‘lishini kutmoqda.
Mohiyat
O‘zbekistonda 35 ga yaqin tijorat banklari faoliyat yuritadi, biroq eng yaxshi 10 ta bank tizim foydasining 72 foizini nazorat qiladi. Bu yuqori konsentratsiya va zaif raqobatni ko‘rsatadi. Banklar stavkalar va shartlarda minimal farqlar bilan o‘xshash mahsulotlarni taklif qiladi.
Siyosatning bir xilligi depozitlar va kreditlar bo‘yicha stavkalarni sinxron oshirish, xizmat ko‘rsatish shartlarining bir xilligi va innovatsiyalarning yo‘qligida namoyon bo‘ladi. Mijozlar banklar o‘rtasidagi sezilarli farqni ko‘rmaydilar, bu esa o‘tish uchun rag‘batni kamaytiradi.
Moliyaviy texnologiyalar raqobat drayveri sifatida: Click, Payme va Uzum Bank kabi kompaniyalar allaqachon to‘lovlar va mikrokreditlashda faol. Ularga to‘laqonli bank xizmatlaridan (depozitlar, yirik kreditlar) foydalanishga ruxsat berish an’anaviy banklarga muqobil yaratadi va ikkinchisini mahsulotlarni yaxshilashga majbur qiladi.
Islom banklari diniy sabablarga ko‘ra an’anaviy banklardan qochadigan aholining 68 foizi uchun moliyaga kirish imkoniyatini ochadi (BMTTD so‘rovi). Bu mijozlar bazasini kengaytiradi va yangi raqobat segmentini yaratadi.
MB pozitsiyasi (“son emas, sifat”) to‘g‘ri: bozor strukturasini o‘zgartirmasdan banklar sonini ko‘paytirish bilan muammo hal bo‘lmaydi. Yangi o‘yinchilarning innovatsion modellar (moliyaviy texnologiyalar, islom banklari) bilan kirishi uchun sharoit yaratish muhimroqdir.
Biroq moliyaviy texnologiya kompaniyalarining bank xizmatlaridan foydalanishiga ruxsat berish puxta tartibga solishni talab qiladi: xatarlarni nazorat qilish, omonatchilarni himoya qilish, prudensial me’yorlarga rioya qilish. Aks holda tizimli inqirozlar yuzaga kelishi mumkin.
