Nega bu muhim
Shaffoflik va respublika byudjetiga bog‘liqlik xatarlari tufayli BB- reytingi suveren (BB/Barqaror) darajadan past. Past qarz (2029-yilga kelib qoplash koeffitsiyenti 9 barobardan past) poytaxtning asosiy afzalligidir. Biroq, xarajatlarning cheklangan moslashuvchanligi va soliq qonunchiligining tez-tez o‘zgarishi shahar moliyasi uchun zaiflikni keltirib chiqaradi.
Nima bo‘ldi
- Fitch Toshkentning xorijiy va milliy valyutalardagi uzoq muddatli reytinglarini BB- darajasida tasdiqladi;
- Prognoz barqarorligicha qolmoqda;
- Mustaqil kredit profili (SCP) — bb-;
- Moliyaviy profil past qarz tufayli aa darajasida baholangan;
- Chet el valyutasidagi qisqa muddatli reyting – B.
Fitch asosiy xulosalari
Kuchli tomonlari:
- Past qarz: 2029-yilga kelib qoplash koeffitsiyenti 9 baravardan past bo‘lishi prognoz qilinmoqda;
- Qarz yuki 100% dan kam;
- 2025-2029 yillar uchun operatsion balans: o‘rtacha 1,411 trln so‘m;
- Daromadlar 2029-yilga borib 14,7 trln so‘mga yetkaziladi.
Zaif tomonlari:
- Davlat byudjetiga bog‘liqlik: 2024-yilda daromadlarning 30%i;
- Beqaror soliq bazasi: daromadlarning 56 foizi — soliqlar, qonunchilik tez-tez o‘zgarib turadi;
- Xarajatlarning cheklangan moslashuvchanligi: byudjetning 80% dan ortig‘i — inflyatsiyaga moyil majburiy moddalar (ish haqi, ijtimoiy to‘lovlar) (2020-2024 yillar uchun o‘rtacha 12%);
- Qarzni boshqarish tizimining zaifligi va ichki kapital bozorlariga kirish imkoniyatining cheklanganligi;
- Likvidlik qoldiqlari (2024-yil oxiriga 770,7 mlrd so‘m) asosan maqsadli.
Shaffoflik va ESG
Toshkentning reytingi davlat korxonalarining qarzlari bo‘yicha ma’lumotlarni oshkor qilish va hisobot berish bilan bog‘liq xatarlar tufayli suveren (BB/Stable) darajadan bir pog‘ona past. Fitch shaharga “ma’lumotlar sifati va shaffofligi” parametri bo‘yicha ESG Relevance Score 5 ballini berdi — bu omilning kredit profiliga sezilarli ta’sirini ko‘rsatadi.
Reytingni o‘zgartirish shartlari
Quyidagilar uchun yuksaltirish mumkin:
- Hisobot shaffofligini yaxshilash;
- Qarz yukini 6 barobardan kamaytirish.
Prognoz pasayishi mumkin:
- Qarz koeffitsiyentining 8 barobardan oshishi.
Mohiyat
BB- reytingiga ega davlat poytaxti uchun BB- reytingi kamdan-kam uchraydigan hodisadir. Odatda, eng yirik shaharlar suveren darajadagi yoki undan yuqori reytingga ega bo‘ladi. Tafovut institutlarning zaifligi bilan izohlanadi: davlat korxonalari qarzlari bo‘yicha hisobotlarning yetarli darajada shaffof emasligi va respublika byudjeti transfertlariga bog‘liqlik.
Davlat byudjetiga qaramlik (daromadlarning 30 foizi) xavf tug‘diradi: agar respublika byudjeti transfertlarni qisqartirsa, Toshkent taqchillikka duch keladi. Soliq bazasi qonunchilikdagi tez-tez o‘zgarishlar tufayli barqaror emas, bu esa uzoq muddatli rejalashtirishni qiyinlashtiradi.
Xarajatlarning cheklangan moslashuvchanligi (byudjetning 80 foizi — majburiy moddalar) shuni anglatadiki, shahar daromadlar pasayganda xarajatlarni tezda kamaytira olmaydi. Ish haqi va ijtimoiy to‘lovlar inflyatsiyaga moyil (2020-2024-yillarda o‘rtacha 12 foiz), bu esa byudjetga bosimni oshiradi.
Qarz kamligi — Toshkentning asosiy ustunligi. Qarzni qoplash koeffitsiyenti 9 barobardan past bo‘lsa, bu shaharning operatsion balansi qarz majburiyatlaridan 9 barobar ko‘pligini anglatadi. Bu infratuzilmaga qarz mablag‘larini jalb qilish uchun mustahkamlik zaxirasini beradi.
Qarzni boshqarish tizimining zaifligi va kapital bozorlariga kirishning cheklanganligi moliyalashtirishni jalb qilishni qiyinlashtiradi. Toshkent infratuzilmaning rivojlanmaganligi va investorlar talabining pastligi sababli ichki bozorda munitsipal obligatsiyalarni chiqara olmaydi.
Shaffoflik bo‘yicha ESG Score 5 — omilning reytingga ta’sirining yuqori darajasi. Bu shuni anglatadiki, ma’lumotlarni oshkor qilishni yaxshilash reytingning oshishiga olib kelishi mumkin.
