Nega bu muhim
BMTTD so‘roviga ko‘ra, O‘zbekiston aholisining 68 foizi diniy e’tiqodi tufayli an’anaviy bank xizmatlaridan foydalanishni istamaydi. Islom banklarining ishga tushirilishi moliyaviy inklyuziyani kengaytiradi, bank aktivlarini ko‘paytiradi va yashirin iqtisodiyot ulushini kamaytiradi. Bu mustaqillik yillarida moliya tizimida yuz bergan eng katta o‘zgarishdir.
Nima bo‘ldi
- Markaziy bank 2030-yilga qadar kamida 10 ta islom banki paydo bo‘lishini prognoz qilmoqda;
- Uchta davlat bankida (hozircha aniqlanmagan) “islom darchalari” tashkil etiladi;
- Markaziy bank raisi o‘rinbosari Abrorxo‘ja Turdaliyev islom moliyasini mablag‘larni soyadan chiqarish vositasi deb atadi;
- Sentyabr oyida Qonunchilik palatasi “Islom bank faoliyati to‘g‘risida”gi qonunni birinchi o‘qishda ma’qulladi;
- BMTTD so‘rovi: aholining 68 foizi va biznesning 60 foizi diniy e’tiqodi tufayli an’anaviy banklardan foydalanmaydi.
Qonun loyihasi
Hujjatda “islomiy bank faoliyati”, “islomiy moliyaviy operatsiyalar”, “investitsiyaviy depozit” va boshqa tushunchalar kiritilgan. Islom banklari uchun alohida litsenziya ko‘zda tutilgan. Klassik banklar litsenziya mavjud bo‘lgan taqdirda “islom darchalari”ni tashkil etishlari mumkin bo‘ladi.
Islomiy mahsulotlar: Murobaha (savdoni kechiktirib moliyalashtirish), Muzoraba (sarmoyaviy hamkorlik), Mushoraka (qo‘shma korxona), Vakala (agentlik moliyalashtirish), Salam (tovarlarni oldindan to‘lash).
Tartibga solish xususiyatlari
- Islom banklari to‘g‘ridan-to‘g‘ri savdo faoliyatini yuritishi, yuridik shaxs tashkil etishi va ustav kapitalidagi ulushlarni cheklovlarsiz sotib olishi mumkin bo‘ladi;
- Markaziy bank va banklar huzurida islom moliyasi bo‘yicha kengashlar (shariat kengashlari) tashkil etiladi;
- Islom banklarining notarial harakatlari davlat bojidan ozod qilinadi;
- Islom moliyasining o‘ziga xos xususiyatlarini hisobga olgan holda alohida soliq rejimi joriy etilishi mumkin.
Talabni baholash
Markaziy bank raisi o‘rinbosarining aniqlik kiritishicha, aholining 50-60 foizi islom moliyasini afzal ko‘rishi haqida gap ketganda, ularni afzal deb biladiganlar nazarda tutiladi. An’anaviy xizmatlardan qat’iyan bosh tortuvchilar ancha kam.
Mohiyat
Islom moliyasi foiz (ribo) undirish va chayqovchilik operatsiyalarini taqiqlaydi. Buning o‘rniga bank va mijoz foyda va xatarlarni bo‘lishadigan sheriklik modellari qo‘llaniladi. O‘zbekiston asosan musulmonlar yashaydigan mamlakat (aholisining 90% dan ortig‘i) bo‘lib, u yerda fuqarolarning katta qismi diniy sabablarga ko‘ra an’anaviy banklardan qochadi.
2030-yilga qadar 10 ta islom bankini tashkil etish ulkan vazifa bo‘lib, hozirda mamlakatda 35 ga yaqin tijorat banki faoliyat yuritmoqda. Davlat banklaridagi “islomiy darchalar” yirik o‘yinchilarga (O‘zsanoatqurilishbank, Xalq banki, Asakabank) alohida tuzilmalar yaratmasdan mijozlarning yangi segmentiga kirish imkonini beradi.
Markaziy bank islom moliyasini yashirin iqtisodiyotga qarshi kurash vositasi sifatida ko‘radi: an’anaviy banklarga ishonmaydigan diniy motivatsiyaga ega fuqarolar mablag‘larni shariat mahsulotlari orqali qonuniylashtirishlari mumkin bo‘ladi.
Alohida soliq rejimi Murobaha operatsiyalari uchun imtiyozlarni o‘z ichiga olishi mumkin, bunda bank tovarni rasman sotib oladi va ikki tomonlama soliqqa tortishdan qochish uchun uni mijozga ustama bilan qayta sotadi.
