Nega bu muhim
Firibgarlar fuqarolarning shaxsiy ma’lumotlariga (loginlar, parollar, SMS-kodlar) ega bo‘lib, ularning nomiga kredit rasmiylashtiradi. Kredit byurosiga ma’lumotlarni uzatishning kechikishi (keyingi kungacha) qisqa vaqt ichida bir nechta kreditlarni rasmiylashtirish imkonini beradi. Ma’lumotlarni bir zumda uzatish bu oynani firibgarlar uchun yopadi.
Nima bo‘ldi
- Markaziy bank Kredit axboroti almashinuvi tartibi to‘g‘risidagi nizomga o‘zgartirishlar kiritish loyihasini ishlab chiqdi;
- 2024-yilning 9 oyida onlayn kreditlar bilan bog‘liq firibgarlik sxemalari orqali 8 mlrd so‘mlik zarar yetkazilgan;
- Firibgarlar fuqarolarning ma’lumotlariga (loginlar, parollar, SMS-kodlar) kirish va roziligisiz kreditlarni rasmiylashtirish;
- Muammo: kreditlar to‘g‘risidagi ma’lumotlar byuroga kechikib uzatiladi, bu esa bir kunda bir nechta kreditlarni rasmiylashtirish imkonini beradi.
Qaror loyihasining maqsadi
- Fuqarolarning roziligisiz onlayn kreditlarni rasmiylashtirishga yo‘l qo‘ymaslik;
- Bir kunda bir shaxsga bir nechta mikrokredit rasmiylashtirish imkoniyatini istisno qilish;
- Kredit tashkilotlariga ma’lumotlarni real vaqt rejimida kredit byurosiga uzatish majburiyatini yuklash.
Firibgarlik sxemasi qanday ishlaydi
Firibgarlar banklar, servislar (Click, Payme) yoki davlat organlari xodimlari niqobi ostida fuqarolar bilan aloqaga chiqadi. Shaxsiy ma’lumotlar: loginlar, parollar va SMS-kodlarga (OTP) kirish huquqiga ega bo‘ladi. Hisobdan pul yechib oladi yoki jabrlanuvchining nomiga onlayn kredit rasmiylashtiradi.
Muammo: agar odam ertalab kredit olgan bo‘lsa, boshqa bank bu haqda faqat ertasi kuni biladi. Bu vaqt ichida firibgarlar uning nomiga turli tashkilotlarda yana bir nechta kreditlarni rasmiylashtirishga muvaffaq bo‘lishadi.
Markaziy bank qarori
Kredit tashkilotlariga berilgan kreditlar to‘g‘risidagi ma’lumotlarni kredit byurosiga bir zumda — real vaqt rejimida taqdim etish majburiyatini yuklash. Bu barcha banklar va MTlarga qarz oluvchining dolzarb kredit tarixini ko‘rish va agar kredit o‘sha kunning o‘zida rasmiylashtirilgan bo‘lsa, takroriy kreditlarni rad etish imkonini beradi.
Mohiyat
Onlayn kreditlar va raqamli moliyaviy xizmatlar sonining ko‘payishi firibgarlar uchun yangi imkoniyatlar yaratdi. Fuqarolar ko‘pincha SMS-kodlarni uchinchi shaxslarga berish mumkin emasligini bilishmaydi — hatto qo‘ng‘iroq qiluvchi o‘zini bank xodimi deb tanishtirsa ham.
9 oyda 8 mlrd so‘mlik zarar — faqat rasmiy statistika. Ko‘plab jabrlanuvchilar huquq-tartibot idoralariga murojaat qilmaydi yoki firibgarlik haqida darhol xabar topmaydi.
Kredit byurosiga ma’lumotlarni bir zumda uzatish rivojlangan mamlakatlarda odatiy holdir. Bu banklar va MTlarga real vaqt rejimida xatarlarni baholash va firibgarlikning oldini olish imkonini beradi.
Biroq, amalga oshirish uchun barcha kredit tashkilotlarining kredit byurosi bilan texnik integratsiyasi talab etiladi. Bu, ayniqsa, eskirgan IT infratuzilmasiga ega kichik MT uchun vaqt talab qilishi mumkin.
Texnik choralardan tashqari, MB va banklar tushuntirish ishlarini kuchaytirishi kerak: fuqarolarga hech kim — na bank, na davlat idoralari telefon orqali SMS-kodlarni hech qachon so‘ramasligini tushuntirish kerak.
