Nega bu muhim
O‘zbekiston seysmik faol zonada joylashgan bo‘lib, zilzilalarni bashorat qilish uchun sun’iy intellektni joriy etish hayotni saqlab qolishi va iqtisodiy zararni kamaytirishi mumkin. Seysmik monitoringni raqamlashtirish va “Shaffof qurilish” bilan integratsiya qilish yangi obyektlarning xavfsizligini oshiradi va zaif binolarni aniqlashga yordam beradi.
Nima bo‘ldi
- 2026-yil yanvar oyidan boshlab Toshkent shahridan boshlab sun’iy intellekt yordamida seysmik faollikni o‘rta va uzoq muddatli prognoz qilish yo‘lga qo‘yiladi;
- 2026-yil mart oyidan boshlab sun’iy intellekt binolarning texnik holatini zilzilabardoshlik nuqtai nazaridan tahlil qiladi;
- 1-yanvardan boshlab madaniy meros obyektlarida, jumladan Registon, Ark va Ichan-qal’ada seysmik barqarorlikni kuzatish ishlari boshlanadi.
- 1-martdan ko‘priklar, tunnellar va transport obyektlarining seysmik mustahkamligini onlayn monitoring qilish joriy etiladi;
- “Shaffof qurilish” tizimiga integratsiyalashgan seysmologik onlayn platforma ishga tushirilmoqda.
Raqamli seysmologik platforma
Platforma quyidagilarni o‘z ichiga oladi:
- Bo‘lishi mumkin bo‘lgan zilzilalarning mintaqaviy akselerogrammalari bazalari;
- Makroseysmik ballarda seysmik rayonlashtirish va mikrorayonlashtirish xaritalari;
- Faol tektonik yoriqlar xaritalari;
- Seysmik faol zonalarda yangi binolarni loyihalash uchun ma’lumotlar.
Yangi quriladigan bino va inshootlar shaharsozlik ekspertizasi uchun asos bo‘ladigan seysmologik ko‘rsatkichlar asosida loyihalashtiriladi.
Monitoring va nazorat
FVV Seysmoprognostik monitoring respublika markazi Madaniy meros agentligi platformasi orqali madaniy meros obyektlarida, TransportSeysmika xizmati orqali transport obyektlarida kuzatuvlar olib boradi.
A-373 va M-39 avtomobil yo‘llarining tog‘li qismlarida “O‘zbekkosmos” ko‘chki xavfi yuqori bo‘lgan hududlarni doimiy radiolokatsion kosmik monitoringini tashkil qilmoqda. Ma’lumotlar FVV, geologiya, transport va ob-havo xizmatiga uzatiladi.
Mohiyat
O‘zbekiston yuqori seysmik faollik zonasida joylashgan. Mamlakat tarixidagi vayronkor zilzilalar, shu jumladan 1966-yilgi Toshkent zilzilasi zamonaviy prognozlash va monitoring tizimlari zarurligini ta’kidlaydi.
Seysmik faollik bo‘yicha katta ma’lumotlarni tahlil qilish uchun sun’iy intellektdan foydalanish Yaponiya, AQSH va boshqa mamlakatlarda qo‘llanilayotgan ilg‘or tajribadir. Mashinali o‘rganish algoritmlari seysmik stansiyalar ma’lumotlaridagi qonuniyatlarni aniqlashi va yuqori xavfli hududlarni bashorat qilishi mumkin.
Seysmologik platformaning “Shaffof qurilish” bilan integratsiyalashuvi loyihalarni kelishish bosqichidayoq seysmik me’yorlarga muvofiqligini avtomatik ravishda tekshirish imkonini beradi. Madaniy obyektlar (Registon, Ark, Ichan-qal’a) monitoringi merosni asrash va sayyohlar xavfsizligini ta’minlashda muhim ahamiyatga ega.
Poytaxtda barpo etilayotgan metro, yerosti avtoturargohlari va tonnellar uchun 30 metrgacha chuqurlikdagi yerosti inshootlarining muhandislik-geologik ko‘rsatkichlarini ishlab chiqish juda muhim.
