Nega bu muhim
Firibgarlik kreditlaridan ozod bo‘lish hozirda jinoyatchilar tomonidan rasmiylashtirilgan qarzlar uchun kollektorlar tomonidan ta’qib qilinayotgan minglab jabrlanuvchilarni himoya qiladi. Kiberjinoyatchilik 68 baravarga (2020-yildan) oshdi — bu kritik darajadir. 2025-yil uchun 1,2 trillion so‘m (100 million dollar) zarar fuqarolar va biznesga ta’sir qiladi. Shaxsiy ma’lumotlar himoyasining yo‘qligi, kompaniyalarning ochiq bazalari, banklarning zaif kiberxavfsizligi hujumlar uchun sharoit yaratadi.
Nima bo‘ldi
- IIV fuqarolarni firibgarlar tomonidan rasmiylashtirilgan mikroqarzlardan ozod qilishni taklif qildi;
- Kiberjinoyatlar 2020-yildan 68 baravarga oshdi — 2025-yilda 46 ming, zarar 1,2 trln;
- Shubhali hisobvaraqlarni kecha-yu kunduz bloklash rejalashtirilmoqda;
- Shaxsiy ma’lumotlar operatorlari reyestrini yaratadi, javobgarlikni kuchaytiradi;
- Shavkat Mirziyoyev Kiberxavfsizlik markazini kuchaytirish, 7 ta yangi ekspertiza joriy etish bo‘yicha topshiriq berdi.
Firibgarlik qarzlaridan ozod qilish
Firibgarlar fuqarolarga o‘g‘irlangan pasportlar, buzilgan OneID, qalbaki ishonchnomalar orqali mikroqarz rasmiylashtirmoqda. Jabrlanuvchilar qarzlarni undiruvchilar qaytarishni talab qilganda bilishadi. Hozir sudlar majburiyatlardan ozod qilishmayapti — firibgarlikni isbotlash qiyin.
Ichki ishlar vazirligining yangi taklifi: firibgarlik aniqlangan taqdirda, xabardor qilmasdan rasmiylashtirilgan mikroqarzlardan avtomatik ravishda ozod qilish.
Kecha-yu kunduz hisoblarni bloklash
Tizim firibgarlik alomatlari: ommaviy pul o‘tkazmalari, noodatiy operatsiyalar, katta miqdordagi mablag‘larni yechib olishga urinishlar mavjud bo‘lganda shubhali bank hisobvaraqlarini 24/7 rejimida avtomatik ravishda bloklaydi.
Shaxsiy ma’lumotlar operatorlari reyestri
- Muammo: kompaniyalar mijozlar ma’lumotlarini ochiq bazalarda saqlaydi — pasportlar, telefonlar, manzillar. Sizib chiqishlar firibgarlikka olib keladi.
- Yechim: operatorlar reyestrini yaratish (banklar, telekommunikatsiyalar, internet-provayderlar, e-commerce), ma’lumotlarni shifrlash majburiyatini yuklash, kiberxavfsizlik standartlarini o‘rnatish.
Javobgarlikni kuchaytirish
Shaxsiy ma’lumotlarni oshkor qilish, ulardan noqonuniy foydalanish, sotish uchun ma’muriy va jinoiy javobgarlik joriy etiladi: 500 million so‘mgacha jarima, litsenziyadan mahrum qilish va qamoq jazosi.
Kiberjinoyat
- 68 baravar o‘sish: 2020-yildan boshlab kiberjinoyatlar 2025-yilda ~670 dan 46 mingtagacha oshdi.
- Zarar: 2025-yil uchun 1,2 trillion so‘m (100 million dollar) — fuqarolar va biznesning o‘g‘irlik, firibgarlik, tovlamachilikdan yo‘qotishlari.
- Usullar: fishing (parollarni o‘g‘irlash), OneID’ni buzish, banklarning soxta saytlari, tovlamachi viruslar, SIM-swap (telefon raqamlarini o‘g‘irlash).
Jinoyatlarning yangi turlari
- “Aqlli” qurilmalarga hujumlar: smart-uylar, kuzatuv kameralari, josuslik avtomobillarini buzish, tovlamachilik.
- Kriptoaktivlarni o‘g‘irlash: kriptohamyonlar, birjalarni buzish, soxta loyihalar orqali investorlarni aldash.
Kiberxavfsizlik markazini kuchaytirish
Mirziyoyev Ichki ishlar vazirligi markazining salohiyatini oshirish: xodimlar sonini ko‘paytirish, uskunalar sotib olish, kiberjinoyatlarni tezkor fosh etish uchun 7 ta yangi ekspertizani joriy etish (blokcheyn tahlili, IoT-buzish, fishing, tovlamachilar) bo‘yicha topshiriqlar berdi.
Mohiyat
- Kiberjinoyatchilik — 1-raqamli tahdid: 68 barobar o‘sish muammoning ko‘lamini ko‘rsatadi. Tegishli himoyasiz raqamlashtirish hujumlar uchun sharoit yaratdi.
- Mikroqarzlar va firibgarlik: MFO bozori har yili 30-40 foizga o‘sib bormoqda, ammo himoyaning yo‘qligi firibgarlarga boshqalarning hujjatlari bo‘yicha qarz olish imkonini bermoqda. “Kreditlarni taqiqlash” (150 ming foydalanuvchi) muammoni qisman hal qiladi, lekin allaqachon rasmiylashtirilgan kreditlardan ozod qilmaydi.
- Ochiq ma’lumotlar bazalari: ko‘plab kompaniyalar shaxsiy ma’lumotlarni shifrlamasdan saqlaydi. Sizib chiqqan ma’lumotlar darknetda 100-1000 dollarga sotiladi, firibgarlik uchun ishlatiladi.
- Banklarning zaif kiberxavfsizligi: bank tizimlari hujumlardan yetarlicha himoyalanmagan. DDoS, fishing, xakerlik millionlarni o‘g‘irlash imkonini beradi.
