Nega bu muhim
Soliq idorasining ochiq-oydin xatoni tuzatishdan bosh tortishi (har bir qalampir uchun 2 mlrd) bema’ni vaziyatni keltirib chiqardi: tadbirkor katta miqdorda soxta qarz oldi. Rasmiy qoidalar sog‘lom fikrdan ko‘ra muhimroq bo‘lganda tizimning byurokratik qat’iyligini namoyish etish. Sudda g‘alaba qozonish — shunga o‘xshash muammolarga ega bo‘lgan boshqa tadbirkorlar uchun namuna. Adliya vazirligining adliya bo‘limi orqali aralashuvi soliq organlari ustidan idoralararo nazoratni ko‘rsatadi.
Nima bo‘ldi
- Xaridor 20 ming so‘mga qalampir sotib oldi, kassir 2 mlrd so‘mlik chekni urib chiqardi;
- Soliq idorasi chekni tahrirlash imkoni yo‘qligini bahona qilib, uni bekor qilishdan bosh tortdi;
- Xatirchi tumani adliya bo‘limi soliq boshqarmasini sudga bergan;
- Sud soliqchilarning harakatlarini noqonuniy deb topdi, chek tuzatildi.
Muammoning mohiyati
Kassir xatosi: Navoiy viloyatidagi do‘konda kassir adashib qalampir uchun 20 ming so‘m o‘rniga 2 mlrd so‘mlik chek yozib qo‘ygan. Katta ehtimol bilan kassir 20 000 o‘rniga 2 000 000 000 kiritgan.
Soliq qarzi: onlayn-kassa chek ma’lumotlarini avtomatik ravishda soliq tizimiga yubordi. Tadbirkor 2 mlrd so‘mlik tovarni rasman «sotdi,» bu esa ulkan soliq bazasini va QQS va boshqa soliqlar bo‘yicha soxta qarzdorlikni keltirib chiqardi.
Soliqni rad etish: tadbirkor xato chekni bekor qilishni so‘rab soliq idorasiga murojaat qildi. Soliqchilar chek tizimga yuborilgandan so‘ng uni tahrirlab bo‘lmasligini aytib, rad javobini berishdi.
Sud: Xatirchi tuman adliya bo‘limi tomonidan Navoiy tumanlararo ma’muriy sudiga shikoyat kiritildi. Sud soliqchilarning harakatlarini noqonuniy deb topdi va chekni tuzatishga majbur qildi.
Soliq idorasi pozitsiyasi
Soliq boshqarmasi chek tizimda ro‘yxatdan o‘tkazilgandan so‘ng uni tahrirlashning texnik imkoni yo‘qligini ta’kidladi. Bu rasman to‘g‘ri: onlayn-kassalar firibgarlikning (tushumni kamaytirish, soliqdan qochish) oldini olish uchun ma’lumotlarni qaytarib bo‘lmaydigan tarzda qayd etadi.
Biroq aniq xato bo‘lgan taqdirda (har bir qalampir uchun 2 mlrd so‘m) xizmat xati, dalolatnoma, xaridorning tasdig‘i orqali tuzatish mexanizmi mavjud bo‘lishi kerak.
Mohiyat
Onlayn nazorat-kassa mashinalari: O‘zbekistonda yashirin iqtisodiyot va soliqdan qochishga qarshi kurashish uchun onlayn nazorat-kassa mashinalari joriy etildi. Kassalar har bir chek to‘g‘risidagi ma’lumotlarni soliq tizimiga avtomatik ravishda yuboradi, bu esa tushumni yashirish imkoniyatini yo‘qqa chiqaradi.
Qaytarilmaslik muammosi: firibgarlikning oldini olish uchun onlayn nazorat-kassa ma’lumotlari qaytarilmaydi. Ammo bu xatolar bilan bog‘liq muammoni keltirib chiqaradi: kassir noto‘g‘ri summani kiritgan va tadbirkor soxta soliq bazasini oladi.
Tuzatish mexanizmi: rivojlangan mamlakatlarda qaytariladigan cheklar, xizmat xatlari, xaridorning tasdiqlovlari orqali noto‘g‘ri cheklarni tuzatish tartiblari mavjud. O‘zbekistonda bunday mexanizm yo‘q yoki yaxshi ishlamaydi.
Byurokratik qat’iylik: soliq idorasining aniq xatoni tuzatishdan bosh tortishi (har bir qalampir uchun 2 milliard dollar) rasmiy qoidalar sog‘lom fikrdan ko‘ra muhimroq bo‘lgan byurokratik madaniyatni ko‘rsatadi. Soliqchilar xato aniq bo‘lsa ham, ma’lumotlarni tuzatish uchun javobgarlikdan qo‘rqishadi.
Pretsedent: sud qarori xuddi shunday muammolarga ega bo‘lgan boshqa tadbirkorlar uchun pretsedent yaratadi. Endi soliq organlarining rad etishlari ustidan shikoyat qilishda ushbu holatga havola qilish mumkin.
Soliq qarzi: 2 mlrd so‘m tushum bilan tadbirkor 12% QQS (240 mln), foyda solig‘i (300 mln gacha), boshqa ajratmalarni to‘lashi kerak bo‘ladi. Bu mayda do‘kon uchun bema’ni summa.
