Nega bu muhim
Byudjet hujjatlari shaffofligining keskin kamayishi mablag‘lar sarflanishi ustidan jamoatchilik nazoratini qiyinlashtirmoqda. “Boshqa tushumlar” prognozining 11 baravar oshirib bajarilishi ushbu daromadlarni rejalashtirish va ularning manbalari to‘g‘risida savollar tug‘diradi. Qarzga xizmat ko‘rsatishning uch baravar o‘sishi bilan ijtimoiy soha xarajatlari ulushining pasayishi ustuvorliklarning qayta taqsimlanishini ko‘rsatadi.
Nima bo‘ldi
- Shahar byudjeti daromadlari 2025-yil yanvar-iyun oylarida 37,7 foizga o‘sib, 6,79 trln so‘mni tashkil etdi;
- Boshqa tushumlar 2,7 barobarga o‘sib, 1 trln so‘mni tashkil etdi va rejaga nisbatan 11,4 barobarga oshdi;
- Xarajatlar 7,72 trln so‘mni (+24,9%) tashkil etib, rejaga nisbatan 89% o‘zlashtirildi;
- Ijtimoiy soha xarajatlari ulushi 38,7 foizdan 36,7 foizga kamaydi;
- Qarzga xizmat ko‘rsatish uch barobarga oshib, 742 mlrd so‘mni tashkil etdi.
Daromadlar tarkibi
Tushumlarning asosiy manbalari:
- Jismoniy shaxslardan olinadigan daromad solig‘i — 1,14 trln so‘m (+39%);
- Yuridik shaxslarning mol-mulkiga solinadigan soliq — 974 mlrd (+15,7%);
- Yuridik shaxslardan olinadigan yer solig‘i — 652 mlrd (+34,9%);
- Aylanmadan olinadigan soliq — 510 mlrd (+18,1%);
- Foyda solig‘i — 502 mlrd (+34,5%).
Ushbu beshta modda poytaxt byudjeti daromadlarining 70 foizdan ortig‘ini ta’minladi. Mahalliy soliqlar va yig‘imlar (+68,6%), jismoniy shaxslardan olinadigan yer solig‘i (+47,6%), jismoniy shaxslarning mol-mulkiga solinadigan soliq (+36,8%) keskin o‘sdi.
Xarajatlar tarkibi
- Ijtimoiy soha — 2,84 trln so‘m (+18,7%, barcha xarajatlarning 36,7%);
- Sog‘liqni saqlash — 1,22 trln (+16,4%);
- Ta’lim – 521 mlrd (+9,3%), 85% o‘zlashtirilgan;
- Veolia subsidiyalari – 1,43 trln (+8,1%);
- Avtobuslar uchun subsidiyalar – 535 mlrd (+31,8%);
- Metropoliten zararlarini qoplash – 390 mlrd (+34,7%);
- Davlat organlari tarkibi – 451 mlrd (+23,9%);
- Qarzga xizmat ko‘rsatish – 742 mlrd (+207,8%).
Boshqa xarajatlar: 2,27 trln so‘m, shundan 1,03 trln tafsilotlarni oshkor qilmasdan “boshqa muassasalar va tadbirlar” uchun.
Shaffoflikning yo‘qolishi
Xalq deputatlari kengashi byudjet ijrosi to‘g‘risidagi qarorni 15-oktyabrda — 23-sentyabrdagi yig‘ilishdan deyarli bir oy o‘tib va faqat OAV so‘rovlaridan keyingina e’lon qildi. Jadvallardan “reja” va “foizda o‘zlashtirish” bo‘limlari olib tashlandi. Jonli efir byudjet muhokamasini ko‘rsatmadi.
Ilgari hisobotlar yuzlab aniq loyihalar bo‘yicha tafsilotlarni o‘z ichiga olgan bo‘lsa, so‘nggi uch yil ichida bunday ma’lumotlar e’lon qilinmayapti. Qo‘shimcha manbalar hisobidan hokimlik 2,1 trln so‘m sarflagan, shundan 59 foizi ro‘yxatni oshkor qilmasdan “boshqa muassasalar va tadbirlar” uchun sarflangan.
Mohiyat
“Boshqa tushumlar”ning 1 trln so‘mgacha (reja 88 mlrd) keskin o‘sishi, ehtimol, xususiylashtirish, davlat mulkini ijaraga berish yoki transfertlardan olingan bir martalik daromadlar bilan bog‘liq. Biroq, tafsilotlarning yo‘qligi manbalarni tekshirish imkonini bermaydi.
Qarzga xizmat ko‘rsatish xarajatlarining uch baravarga oshishi (742 milliardgacha) poytaxtning qarz yuki oshganini ko‘rsatadi. Bu infratuzilma loyihalariga kreditlar jalb qilish yoki eski majburiyatlarni qayta moliyalashtirish bilan bog‘liq bo‘lishi mumkin.
Ijtimoiy xarajatlar ulushining kamayishi funksiyalarning bir qismi Ijtimoiy himoya milliy agentligiga o‘tkazilishi bilan izohlanishi mumkin. Biroq, sog‘liqni saqlash obyektlarini qurish (63%) va liftlarni ta’mirlash uchun mablag‘larni o‘zlashtirish darajasining pastligi (rejaga nisbatan 0,003%) rejalashtirish samaradorligi to‘g‘risida savollar tug‘diradi.
Hisobot shaffofligining pasayishi 2024-yilda OAV tanqididan so‘ng sodir bo‘ldi, o‘shanda hokimiyat ijtimoiy sohaga rejalashtirilganidan kam mablag‘ ajratgan edi.
