Nega bu muhim
Raqobatni rivojlantirish va iste’molchilar huquqlarini himoya qilish qo‘mitasi kompaniyalar o‘z mavqeidan foydalanib, mijozlar va hamkorlarga bosim o‘tkazmayotganini tekshiradi. “Ustun muzokara kuchi”ga ega bo‘lgan kompaniyalar mijozlarga tanlov qoldirmasdan, bitim shartlarini bir tomonlama belgilashlari mumkin. Shu bilan birga, ular bozorda ustun mavqega ega bo‘lishi va monopoliya bo‘lishi shart emas. Bunday holat xizmatlar narxiga, iste’molchilarning tanlov erkinligiga va kompaniyalar o‘rtasidagi raqobat imkoniyatiga ta’sir qiladi.
Nima bo‘ldi
- Qo‘mita Toshkentdagi avtoturargohlar operatorlari o‘rtasida tadqiqot o‘tkazmoqda va ularning muzokara kuchi yuqori ekanini tekshirmoqda.
- 35 ta korxona allaqachon bunday kuchga ega kompaniyalar sifatida tan olingan.
- Mamlakatda iste’molchilarga narxlar, xizmatlar yoki bitim shartlariga ta’sir qilishi yoki majburlashi mumkin bo‘lgan 66 ta kompaniya mavjud.
Ustun muzokara kuchi
Korxonaning bunday maqomi unga quyidagi imkoniyatlarni beradi:
- bitim shartlarini majburan qabul qildirish;
- mijoz xizmat yoki tovar olishi mumkin bo‘lgan hududni cheklash;
- iste’molchining bozorga real ta’siri bo‘lmagan narxlarni belgilash.
Bunday maqomga nafaqat monopol kompaniya ega bo‘lishi mumkin, agar u muhim obyektni, infratuzilmani nazorat qilsa yoki xizmatdan noyob foydalanish imkoniyatiga ega bo‘lsa.
Toshkentdagi misollar
Poytaxtda quyidagilar shunday korxonalar deb tan olingan:
- Interterminal — temiryo‘l liniyasini ishga tushirish bilan bog‘liq kompaniya;
- CityNet — Index Tashkent ko‘p tarmoqli savdo majmuasida tarmoqqa ulanish operatori. Kompaniya internet-provayder xizmatlarini ko‘rsatadi va majmua ichidagi tarmoq infratuzilmasiga kirishni nazorat qiladi.
Mohiyat
- “Ustun muzokara kuchi” maqomi kompaniyalarga bozorning boshqa ishtirokchilariga, shuningdek, iste’molchilarga qoidalarni belgilash uchun alohida qulay mavqega ega bo‘lish imkonini beradi.
- Bunday kompaniyalar narxlarga ta’sir ko‘rsatishi, iste’molchilarni muqobil tanlovdan mahrum qilishi, o‘z qulayligi uchun shartlarni o‘zgartirishi va raqobatni cheklashi mumkin.
- Bu bozorni kamroq moslashuvchan va raqobatbardosh qiladi, ba’zi segmentlarda esa amalda yopiq bo‘ladi.
