Nega bu muhim
75 ta davlat oliy o‘quv yurtining 34 tasi (45%) foydada — ta’limni tijoratlashtirish muvaffaqiyati. TDIU shartnomalar, qo‘shimcha xizmatlar, samarali boshqaruv hisobiga 151 mlrd. 41 ta oliy ta’lim muassasasi (55%) yetarli darajada moliyalashtirilmaganligi, mutaxassisliklarga talabning pastligi, mintaqaviy depressiya tufayli zarar ko‘rmoqda. Navoiy pedagogika instituti 88,1 mlrd yo‘qotdi – qayta tashkil etishni talab qiladigan og‘ir vaziyat.
Nima bo‘ldi
- Davlat oliy ta’lim muassasalari daromadlari — 8,74 trln: byudjet 2,83 trln, shartnomalar 5,36 trln, jamg‘armalar 551 mlrd;
- Xarajatlar — 8,62 trln;
- Sof foyda — 120 mlrd;
- 34 tasi foydada, 41 tasi zararda;
- Yetakchi — TDIU (151 mlrd), autsayder — Navoiy pedagogika instituti (-88,1 mlrd).
Daromadlar tarkibi
- Byudjet — 2,83 trln (32%) ish haqi, stipendiyalar, kommunal xizmatlar uchun.
- Shartnomalar — 5,36 trln (61%) pullik talabalar (o‘qishning o‘rtacha narxi yiliga 8-15 mln).
- Rivojlantirish jamg‘armalari — 551 mlrd (6%) ilmiy grantlar, tijorat loyihalari, ijara.
Top-10 daromadli oliygohlar
TDIU iqtisodiy mutaxassisliklarga bo‘lgan yuqori talab, ko‘p sonli pudratchilar, tijorat loyihalari tufayli 151,5 milliard dollar foyda bilan yetakchilik qilmoqda. Qo‘qon davlat universiteti — 71 mlrd. Qarshi texnikumi — 64,9 mlrd, Berdaq (Qoraqalpog‘iston) — 52,8 mlrd, Andijon texnikumi — 43,2 mlrd.
Top-10 zarar ko‘rgan OTMlar
Navoiy pedagogika instituti 88,1 mlrd yo‘qotdi — bu davlat oliy o‘quv yurtlari orasida eng katta zarar. Sabablari: pedagogik mutaxassisliklarga bo‘lgan talabning pastligi, mintaqaviy tushkunlik, moliyalashtirishning yetishmasligi. Qarshi muhandislik-iqtisodiyot instituti — 47,3 mlrd, Termiz davlat universiteti — 38,8 mlrd, Qarshi davlat universiteti — 38 mlrd, Namangan davlat universiteti — 35,7 mlrd.
Nima uchun farq
- Foydali oliy o‘quv yurtlari: mutaxassisliklarga (iqtisod, IT, muhandislik) bo‘lgan talabning yuqoriligi, ko‘p sonli shartnoma to‘lovchilar, tijorat loyihalari, samarali boshqaruv, yirik shaharlarda joylashganligi.
- Zarar ko‘ruvchi OTMlar: pedagogik va gumanitar mutaxassisliklarga talabning pastligi, mintaqaviy depressiya, byudjetning to‘liq moliyalashtirilmasligi, kontrakt to‘lovchilar sonining kamligi, eskirgan infratuzilma.
Mohiyat
8,74 trillion daromad — o‘rtacha 97 milliardga yaqin. TDIU o‘rtacha ko‘rsatkichdan 9 barobar ko‘p daromad oldi. Shartnomalar (5,36 trln) asosiy daromad manbai bo‘lib, ta’limni tijoratlashtirishga turtki beradi. Zarar ko‘rib ishlayotgan OTMlarning 55 foizi — islohotlarni talab qiladigan tizimli muammo: OTMlar sonini optimallashtirish, zarar ko‘rib ishlayotgan OTMlarni birlashtirish, o‘qituvchilar maoshini oshirish, infratuzilmani modernizatsiya qilish.
